Fistül, iki vücut bölgesi arasında normalde bulunmaması gereken bir kanalın veya tünelin oluşmasıdır. Kabaca tanımlamak gerekirse, fistül makat etrafında meydana gelen iltihap kanalıdır. Kanalın bir iç, bir de dış ağzı bulunmaktadır. Dış ağız, anüs çevresindeki deride kolaylıkla görülebilir. Orta kısmı delik bir sivilce şeklindedir. İç ağız ise anüs girişinden 2-3 santim içeride bağırsak duvarının üzerinde yer almaktadır. Bazen muayene sırasında kolayca bulunur, bazen de bulunması çok zor olabilir. Makatta bulunan bu problemin anlaşılması için boyalı filmler veya MR çekimi gerekebilir. İç ağız kısmı ve dış ağız arasında ise kordon gibi iltihap kanalına ait sertlik elle muayene sırasında ele gelebilir. Fistül bir kere oluşmuşsa artık makattan sürekli iltihap akacak demektir. Fistülün kendiliğinden yani ameliyat olmadan düzelmesi pek beklenemez. Antibiyotik tedavileri de bu rahatsızlığı geçirmez. Tedavi olmayan hastalarda sürekli iltihap akıntısı olacaktır.

Anal fistüllerin geneli için tek tedavi şekli ameliyattır. Ameliyat öncesinde belden iğne yapılarak, belden aşağısının uyuşturulması yöntemi (Spinal anestezi) genelde tercih edilen yöntemdir. Ameliyattan bir gece önce ishal edici ilaçlar içilerek bağırsaklar boşaltılır. Yemek yemeden ameliyata gelinmesi iyi olur. Ameliyatta kanalın iç ve dış ağızları bir ekarte yardımı ile açılarak ortaya konur. Kanal boyunca kılavuz tel geçirilerek ameliyat edilecek yer belirlenir. Tel ortaya çıkartılacak şekilde anüsün kenarından derindeki kanala kadar dokular kesilir. Bu işlem, yer altındaki gizli kalmış bir tünelin üst kısmının açılarak vadi biçimine getirilmesine benzetilebilir. Bazı durumlarda kanalın duvarının da kazınması tercih edilebilir. Bu yapılan işlemlere tıp dilinde fistülotomi, fistül trakt eksizyonu adı verilir. Böylece makatın kenar kısmında birkaç santimetre uzunluğunda bir yarık oluşmuş olur. Fistülün çok uzun olduğu durumlarda mukoza ilerletme flepleri, geç fistülotomi ve seton uygulaması gibi daha komplike cerrahi işlemler gerekebilir.

Anal fistül tedavisinde başarı, hastalığın tekrar etmemesi ve hasar verilen kas miktarının en az oranda olması ile ölçülür. Zor bir cerrahi yöntem olduğundan, iyi planlanmış olmalı ve uzman bir hekim tarafından gerçekleştirilmelidir. Fistülün çok büyümesine ve türüne göre değişen ölçülerde, makatta dışkı tutamama gibi sıkıntılar gelişebilir. Ameliyat sonrasında oluşabilecek sıkıntıların derecesi cerrahın yetenek ve tecrübesine bağlı olduğu kadar hastalığın cinsine ve özelliklerine de bağlıdır. Hasta ameliyat sonrasında aynı gün hastaneden çıkabilir, gerektiği durumda bir gece hastanede de yatabilir.

Ameliyat sonrası dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır:

Fistül tedavisinde alternatif yöntemler de mevcuttur. Bunlar arasında:

Her yöntem, hastanın durumuna ve fistülün özelliklerine bağlı olarak seçilmelidir. Bu nedenle uzman bir hekimle detaylı bir değerlendirme yapılması önemlidir.